Tęczowe dzieci w Polsce — w Polsce brak dokładnych statystyk dotyczących liczby dzieci wychowywanych przez tęczowych rodziców, ponieważ nie prowadzi się oficjalnych badań na ten temat.
Niemal wszystkie dane na temat tęczowych rodzin w Polsce opierają się na szacunkach organizacji pozarządowych oraz badaniach socjologicznych Organizacje pozarządowe działające na rzecz praw LGBTQ+ szacują, że jest to kilkanaście tysięcy dzieci. Liczby te są trudne do określenia, ponieważ pary jednopłciowe często nie ujawniają swojej orientacji z obawy przed stygmatyzacją lub dyskryminacją, czy ingerencją w ich życie organów państwowych a polski system prawny nie uznaje formalnie takich rodzin za rodzinę w rozumieniu prawnym.
Dzieci wychowywane przez pary jednopłciowe w Polsce nadal napotykają wiele barier prawnych, mimo postępu w zakresie akceptacji społecznej.
Wiele z tych rodzin nie ma pełnej ochrony prawnej, co rodzi poważne wątpliwości dotyczące bezpieczeństwa ich przyszłości. W tym artykule omówię, w jaki sposób zapewnić prawną ochronę tęczowych dzieci, jakie są najważniejsze wyzwania oraz jak prawo międzynarodowe może wpłynąć na poprawę sytuacji w Polsce.
Sytuacja prawna tęczowych dzieci jest odmienna w zależności od okoliczności, w jakich powstaje i funkcjonuje rodzina.
W szczególności istotnym z punktu widzenia sytuacji prawnej dziecka jest to, czy dziecko zostało urodzone w związku jednopłciowym, czy też urodziło się w związku kobiety i mężczyzny (niezależnie czy był to związek małżeński, czy związek nieformalny).
Warto zaznaczyć, że w niniejszym artykule określenie kobieta i mężczyzna oznacza płeć oznaczoną prawnie.
Sytuacja dzieci urodzonych w tęczowej rodzinie
W Polsce roku 2024 prawo nie uznaje rodzicielstwa obojga kobiet czy obojga mężczyzn w związku jednopłciowym.
Tylko jedna osoba z nich – biologiczny rodzic – jest formalnie uznawana jako rodzic.
Drugi rodzic, mimo że faktycznie uczestniczy w wychowywaniu dziecka, nie ma żadnych praw rodzicielskich ani formalnych obowiązków wobec dziecka, np. w kwestii podejmowania decyzji dotyczących edukacji, zdrowia czy wyjazdów zagranicznych.
W razie śmierci biologicznego rodzica drugi rodzic nie ma automatycznego prawa do opieki nad dzieckiem.
Polskie prawo nie przewiduje możliwości uznania rodzicielstwa przez oboje rodziców tej samej płci.
Brak uznania prawnego związków partnerskich osób tej samej płci w Polsce powoduje, że prawo nie reguluje kwestii rodzicielstwa obojga partnerów, co ogranicza ochronę prawną dzieci w takich rodzinach.
W praktyce tylko jedno z rodziców – biologiczne – jest uznawane za rodzica przez system prawny, co wpływa na sytuację prawną dziecka, m.in. w kwestiach związanych z dziedziczeniem czy sprawami opiekuńczymi.
Kwestia ta jest przedmiotem licznych postępowań w Europejskim Trybunale Praw Człowieka, jednak do dziś nie została rozwiązana na gruncie prawnym pomimo orzeczeń zmuszających Polskę do wprowadzenia stosownych rozwiązań.
Powyższe oznacza, że drugi rodzic (tzw. rodzic niebiologiczny) powinien dokonać szeregu działań prawnych celem zabezpieczenia praw swoich i swojego dziecka, które dla rodzica biologicznego są naturalne lub przewidziane bezpośrednio przepisami prawa.
W pierwszej kolejności są to kwestie związane z życiem codziennym.
Koniecznym będzie między innymi sporządzenie stosownych pełnomocnictw do reprezentowania rodzica biologicznego w sprawach dotyczących sprawowania bieżącej pieczy nad dzieckiem.
Są to między innymi pełnomocnictwa dotyczące odbioru dziecka z placówek, organizowania dziecku czasu wolnego, wyboru sposobu leczenia w tym do wyrażania zgody na badania i zabiegi medyczne, czy też upoważnienia dotyczące podróżowania z dzieckiem bez obecności drugiego rodzica.
Kolejną kwestią są sprawy związane z dziedziczeniem.
Po osobie formalnie bezdzietnej dziedziczą jej rodzice, a w przypadku gdy rodzice nie żyją rodzeństwo lub dalsza rodzina.
Obecnie jedynymi prawnymi narzędziami są testament i odpowiednie umowy, za pomocą których rodzic niebiologiczny może przekazać swoje mienie dziecku.
Zatem niezwykle istotne jest sporządzenie odpowiedniego w treści rozporządzenia (np. w formie testamentu czy umowy darowizny), w którym rodzic niebiologiczny zabezpieczy swoje dziecko na przyszłość.
Warto także pamiętać o zawarciu zapisów, które uniemożliwią innym potencjalnym spadkobiercom możliwość dochodzenia zachowku, kosztem majątku dziecka. Należy jednak pamiętać, że takie umowy mogą być kwestionowane przez rodzinę biologiczną w ramach dochodzenia zachowku.
Inną, nie mniej doniosłą kwestią są kwestie związane z ewentualnym rozstaniem rodziców.
Brak uznania drugiego rodzica za rodzica w rozumieniu prawnym oznacza, że w przypadku rozstania rodziców pełnię praw zachowuje wyłącznie rodzic biologiczny, a drugi z rodziców może nie mieć możliwości ubiegania się o kontakt z dzieckiem, nawet jeśli była jego współopiekunką przez wiele lat.
W świetle obecnych regulacji drugi rodzic (rodzic niebiologiczny) nie ma prawnych możliwości formalnego uzyskania pełnej opieki nad dzieckiem.
Nawet w przypadkach rozstania, sądy mogą nie przyznać jej prawa do kontaktu z dzieckiem, ponieważ nie jest uznawana jako rodzic w świetle prawa.
Warto jednak przygotować się na taką sytuację, zawierając stosowne umowy dotyczące kontaktu z dzieckiem w przypadku faktycznego rozstania. Szczególnie przydatne w ustalaniu zasad dotyczących opieki i kontaktu dziecka z nowym partnerem jednego z rodziców, a także w kwestiach finansowych i edukacyjnych mogą być mediacje, które staną się podstawą do zawarcia formalnych porozumień.
Sytuacja dzieci urodzonych w związku kobiety i mężczyzny i wychowywanych w tęczowej rodzinie
Sytuacja dzieci urodzonych w związku kobiety i mężczyzny i wychowywanych w tęczowej rodzinie pod względem prawnym jest jeszcze bardziej skomplikowana niż w przypadku dzieci urodzonych w tęczowej rodzinie.
W tym przypadku dziecko ma dwoje biologicznych rodziców oraz osobę partnerską przynajmniej jednego z rodziców.
O ile sąd nie postanowił inaczej, każdy z rodziców ma pełnię praw rodzicielskich.
Oznacza to, że drugi rodzic biologiczny może wciąż być zaangażowany w życie dziecka, np. w ramach opieki naprzemiennej.
W takich przypadkach rodzic biologiczny może nie wyrażać zgody na formalne zaangażowanie nowego partnera w życie dziecka, co może stanowić wyzwanie dla ochrony praw i bezpieczeństwa dziecka.
Warto wówczas skorzystać z pomocy prawnej, aby wypracować porozumienie między rodzicami i nowymi partnerami. Mediacje mogą pomóc w rozwiązywaniu konfliktów, szczególnie w kwestiach uznania rodzicielstwa i ustalenia opieki.
Ochrona prawna tęczowych dzieci w Polsce to trudny temat, ale istnieją kroki, które można podjąć, by zwiększyć bezpieczeństwo prawnicze tych rodzin.
Ważne jest angażowanie się w dialog, korzystanie z międzynarodowych precedensów oraz walka o równość przed polskimi sądami.
Bezpieczna przyszłość tęczowych dzieci jest możliwa, ale wymaga zaangażowania i współpracy na różnych poziomach.
Katarzyna Wojs
adwokat
Zdjęcia: Alexander Grey, Charlein Gracia
***
Kluczowe Wskazówki dla Pracodawców i Działów HR w zakresie tworzenie inkluzywnych miejsc pracy
Tworzenie inkluzywnych miejsc pracy — w idealnym, równym i równościowym świecie zagadnienie tworzenia inkluzywnych miejsc pracy nie powinno być zagadnieniem abstrakcyjnym.
Pracodawca nie powinien interesować się orientacją seksualną czy płcią biologiczną, czy kulturową zatrudnianych przez siebie osób [Czytaj dalej…]
