Planowanie spadku po sobie w wieku 30. czy 40. wydaje się być czymś abstrakcyjnym. Jednakże nawet jeżeli nie myślimy jeszcze o starości, czy śmierci warto pomyśleć o zabezpieczeniu swoich bliskich. Sporządzenie testamentu lepiej traktować jak każdą inną formę zabezpieczenia na gorsze czasy, na równi z zabezpieczeniem emerytalnym czy ubezpieczeniem od ryzyka i uznać za element zarządzania majątkiem i zapobiegania konfliktom rodzinnym.
Wolę spadkodawcy można jednakże zmodyfikować przy użyciu instytucji zachowku. W tym artykule omówię Ci, czym jest zachowek i komu przysługuje, jeśli chciałbyś/chciałabyś dochodzić roszczeń z jego tytułu, a także wskażę, jak można się zabezpieczyć przed roszczeniami o zachowek, w sytuacji gdy to ty jesteś spadkobiercą testamentowym.
Zachowek to instytucja prawa spadkowego, która zapewnia najbliższym członkom rodziny prawo do części spadku, nawet jeśli zostali oni pominięci w testamencie.
Zachowek przysługuje osobom, które z mocy ustawy dziedziczyłyby, ale nie otrzymały należnej im części spadku lub ich udział jest mniejszy niż kwota zachowku.
Oznacza to, że jeżeli spadkodawca rozdysponował swój majątek w sposób niekorzystny dla ustawowych spadkobierców, osoby te mogą żądać rekompensaty pieniężnej.
Zachowek w zależności od sposobu jego zastosowania może stanowić zarówno ochronę dla bliskich spadkodawcy, jak i wyzwanie dla osób chcących dowolnie rozporządzić swoim majątkiem.
Kto ma prawo do zachowku?
Roszczenie o zachowek przysługuje:
- zstępnym spadkodawcy (dzieciom, wnukom, prawnukom),
- małżonkowi spadkodawcy,
- rodzicom spadkodawcy (jeśli byliby powołani do dziedziczenia ustawowego).
Jak oblicza się zachowek?
Wysokość zachowku wynosi:
- 1/2 wartości udziału spadkowego, który przypadłby danej osobie przy dziedziczeniu ustawowym,
- 2/3, jeśli osoba uprawniona do zachowku jest małoletnia lub trwale niezdolna do pracy.
Przykład:
Jeśli spadkodawca miał dwóch synów i cały majątek przekazał w testamencie jednemu z nich, drugi syn może żądać od spadkobiercy wypłaty połowy tego, co normalnie by odziedziczył (czyli ½ z ½ udziału, co oznacza możliwość dziedziczenia ¼ udziału w spadku).
Kto nie ma prawa do zachowku?
Zachowek nie przysługuje osobom, które:
- zostały wydziedziczone przez spadkodawcę,
- zrzekły się dziedziczenia na podstawie umowy notarialnej,
- odrzuciły spadek, zrzekając się tym samym roszczeń,
- zostały uznane za niegodne dziedziczenia przez sąd (np. popełniły przestępstwo wobec spadkodawcy),
- były w separacji lub rozwodzie ze spadkodawcą,
- małżonkowi, w sytuacji, gdy spadkodawca ubiegał się o rozwód z winy współmałżonka, a żądanie to było uzasadnione.
Jak zabezpieczyć się przed roszczeniami o zachowek?
Jeśli chcesz zabezpieczyć swój majątek przed roszczeniami o zachowek, istnieje kilka skutecznych i legalnych metod, które warto rozważyć.
Umowa dożywocia
Jednym z najskuteczniejszych sposobów ochrony majątku przed roszczeniami o zachowek jest umowa dożywocia. W jej ramach właściciel nieruchomości (lub jej użytkownik wieczysty) przenosi jej własność na inną osobę w zamian za dożywotnie utrzymanie. Dlaczego to działa?
- Umowa dożywocia ma charakter odpłatny, dlatego nieruchomość nie wchodzi do masy spadkowej.
- Jest to skuteczniejsze rozwiązanie niż darowizna, ponieważ nie podlega zaliczeniu na schedę spadkową.
Zrzeczenie się dziedziczenia
Osoba uprawniona do dziedziczenia może zrzec się dziedziczenia, podpisując umowę notarialną ze spadkodawcą. Obejmuje to również jej zstępnych – tzn. dzieci i wnuki (chyba że w umowie zastrzeżono inaczej). W ten sposób traci nie tylko prawo do spadku, ale także do zachowku.
Wydziedziczenie
Spadkodawca może pozbawić określone osoby prawa do zachowku poprzez wydziedziczenie w testamencie.
Musisz jednak pamiętać, że brak wspomnienia o kimś w testamencie nie jest równoznaczne wydziedziczeniem. Jeśli dana osoba nie została w nim uwzględniona, nadal przysługuje jej zachowek.
Podobnie jest w sytuacji gdy spadkodawca tworzy testament negatywny, określający kto nie powinien po nim dziedziczyć, wówczas osoby te nie mają prawa do spadku, jednak im także przysługuje prawo do zachowku.
Aby wydziedziczenie było skuteczne, musi wskazać ważne powody i właściwie je uzasadnić, tak by nie zostało w sądzie.
Takimi powodami są m.in.:
- naganne postępowanie wobec spadkodawcy,
- popełnienie przestępstwa przeciwko życiu lub zdrowiu spadkodawcy,
- rażącej obrazy czci spadkodawcy,
- niedopełniania względem spadkodawcy istotnych obowiązków rodzinnych.
Darowizny za życia – jak uniknąć problemów?
Przekazanie majątku w formie darowizny może być skuteczną strategią, ale trzeba pamiętać o kilku zasadach:
- Darowizny dla spadkobierców są zaliczane na poczet zachowku, jeśli od ich dokonania nie minęło 10 lat przed śmiercią spadkodawcy.
- Darowizny na rzecz osób trzecich (np. przyjaciół, dalszej rodziny) nie są uwzględniane przy obliczaniu zachowku.
Przykład:
Matka przekazała córce mieszkanie 15 lat przed swoją śmiercią. Jeśli drugi spadkobierca (syn) domaga się zachowku, ta darowizna nie będzie wliczana do masy spadkowej. Gdyby jednak darowizna miała miejsce 8 lat przed śmiercią – syn mógłby żądać jej doliczenia do spadku.
Darowiznami, które nie zostaną zaliczone na poczet zachowku, są wyłącznie te poczynione wobec osób trzecich, niezwiązanych z rodziną, niebędących spadkobiercami.
Planowanie testamentowe
Aby uniknąć sporów dotyczących zachowku, warto:
- sporządzić precyzyjny testament, który jasno określa podział majątku,
- przygotować listę długów i zobowiązań, które obciążą masę spadkową, zmniejszając wartość zachowku.
Rozdzielność majątkowa
Dla małżonków korzystnym rozwiązaniem może być ustanowienie rozdzielności majątkowej.
Dzięki temu majątek współmałżonka nie wchodzi do spadku i nie jest brany pod uwagę przy obliczaniu zachowku.
Mediacja jako alternatywa dla procesu
Jeśli konflikt o zachowek już się pojawił, warto rozważyć mediację prawną zamiast długotrwałego procesu sądowego.
Mediacja pozwala na polubowne rozwiązanie sporu, oszczędzając czas i pieniądze. Dzięki mediacji można osiągnąć porozumienie z potencjalnymi spadkobiercami lub osobami uprawnionymi do zachowku, co może skutecznie zakończyć spór na korzystnych warunkach, bez dalszej eskalacji konfliktu.
Przedawnienie roszczeń o zachowek
Roszczenie o zachowek ulega przedawnieniu po 5 latach od:
- ogłoszenia testamentu (jeśli został sporządzony),
- otwarcia spadku (jeśli dziedziczenie odbywa się na zasadach ustawowych).
Jeżeli termin ten minie, spadkobierca może skutecznie podnieść zarzut przedawnienia.
Zachowek – podsumowanie
Zachowek to jedna z najczęściej spornych kwestii w prawie spadkowym. Aby uniknąć konfliktów, warto odpowiednio zaplanować majątek, korzystając z legalnych metod, takich jak umowa dożywocia, zrzeczenie się dziedziczenia, wydziedziczenie czy darowizny.
Warto także skonsultować się z adwokatem, aby dobrać najkorzystniejsze rozwiązanie do indywidualnej sytuacji.
Jeśli potrzebujesz pomocy prawnej w zakresie spadków, skontaktuj się ze mną – pomogę Ci znaleźć najlepsze rozwiązanie!
Katarzyna Wojs
adwokat
Zdjęcia: Pixabay, David Bartus, Ibrahim Boran
***
Związki nieformalne a ochrona prawna partnerów
Obecnie coraz więcej osób żyje w związkach nieformalnych, które nazywamy również związkami partnerskimi, związkami kohabitacyjnymi lub konkubinatami.
Wynika to z różnych powodów – dla części osób jest to decyzja podyktowana osobistymi preferencjami, chęcią lepszego poznania osoby partnerskiej przed zawarciem małżeństwa czy brakiem pieniędzy na organizację „wesela marzeń”, dla wielu z osób wynika jednak z ograniczeń zewnętrznych – takich jak brak równości małżeńskiej w Polsce [Czytaj dalej…]
